vابزارهاي ساخت برنامه‌هاي مالتي مديا
در هر پروژه چندرسانه‌اي , انبوهي از عناصر گرافيكي , صوتي , تصويري و انيميشن بر اساس يك طرح و سناريو در يك مجموعه گردآوري مي‌شوند. ابزارهاي ساخت مالتي‌مديا در واقع استوديو و كارگاهي براي منظم كردن اجزا و المان‌هاي سازنده يك برنامه چندرسانه‌اي هستند. بنابراين هر يك از اين نرم‌افزارها به ابزارهاي ويرايشي داخل مجهز شده‌اند و يكي از جنبه‌هايي كه آن‌ها را هم متمايز مي‌سازد نيز وجود همين ابزارهاي ويرايش دروني است. البته هم توليدكنندگان اين نرم‌افزارها و هم كاربران مي‌دانند كه مثلا ويرايشگر تصوير اين نرم‌افزارها , هيچ‌گاه معادل يك نرم‌افزار ويرايشگر تخصصي تصوير نمي‌باشد و وجود اين ويرايشگر‌ها صرفا براي راحتي كاربر و سرعت بخشيدن به مراحل پروژه مي‌باشد. در هر صورت اگر بخواهيد مقايسه‌اي بين اين نرم‌افزارها انجام دهيد, اين مطلب نمي‌تواند ملاك خوبي باشد. حتي اگر تا اين لحظه خودتان نيز پروژه چندرسانه‌اي نساخته باشيد, بر اثر كار كردن و ديدن برنامه‌هاي چندرسانه‌اي , حتما ساخت مالتي‌مديا تنظيم سناريو , مقدم بر گردآوري مواد اوليه و ديگر اجزاي پروژه مي‌باشد. هر كسي كه بخواهد برنامه‌اي چندرسانه‌اي توليد نمايد, بايد ابتدا طرحي را در ذهن بپروراند. توليدكنندگان نرم‌افزارهاي چندرسانه‌اي نيز بر همين اساس روش‌هاي گوناگوني در پيش گرفته‌اند. در سناريوي چندرسانه‌اي , محتواي پروژه سازماندهي شده و ترتيب ارائه محتوا مشخص ميگردد و وقايع يا eventها كه منجر به حركت كاربر در برنامه مي‌شود نيز تعريف مي‌گردند. بر اين اساس ابزارهاي چندرسانه‌اي به سه گروه تقسيم مي‌شوند: ـ ابزارهاي Based ـ ) pageمبني بر صفحه) ـ ابزارهاي Based ـ Iconيا driven ـ) event مبتني بر آيكون يا رويدادگرا) ـ ابرازهاي Time - Basedيا Presentation (مبتني بر زمان يا نمايشي) ـ ابزارهاي Based ـ Page در اين سيستم‌ها , نوشتن سناريو يا Autoring و المان‌هاي تشكيل دهنده پروژه به صورت صفحات يك كتاب سازماندهي مي‌شوند. در هر مجموعه ممكن است هزاران صفحه گنجانده شده باشد. از اين ابزارها در مواقعي استفاده مي‌شود كه امكان ديدن هر يك از صفحات به صورت مستقل وجود داشته باشد. اين ابزارها امكان لينك كردن صفحات با نظم و ترتيب مشخص , را فراهم مي‌كنند. شما قادر خواهيد بود كه صفحات را يكي‌يكي ورق زده و يا از يك صفحه به صفحه ديگري پرش نماييد. اين ابزارها نيز امكان پخش صدا , انيميشن و فيلم را در اختيار شما مي‌گذارند. اما كاربردي كه احتمالا تجسم كرده‌ايد , چيزي مانند صفحات سيستم Help ويندوز , خواهد بود. اشتباه نكنيد ! اين ابزارها , محيط‌هاي ساخت پروژه چندرسانه‌اي مي‌باشند و اين طرز تلقي صفحه‌اي بيشتر از آن‌كه به پروژه صفحه‌اي اشاره كند , ساخت و پياده‌سازي سناريويي كه داراي قالب صفحه‌اي است را تسهيل مي‌كند. ابزارهاي Based ـ Icon در اين سيستم‌ها اجزاي سازنده چند رسانه‌اي و وقايع (event) به صورت اشيايي در يك ساختار يا فرايند , سازماندهي مي‌شوند. در صورتي كه سناريوي شما داراي ساختار فلوچارتي باشد, اين ابزارهاي drivenـ event به پايه‌سازي و سازماندهي پروژه كمك خواهند كرد. بر همين پايه محيط‌هاي توسعه چندرسانه‌اي based ـ Icon داراي مجموعه Iconهايي نظير exit.beep و غيره هستند كه كاربر , آن‌ها به همراه اجزاي پرش يا Branching در كنار هم چيده و همان سناريوي پروژه را به صورت ويژوال يا بصري در اين استوديو , ترسيم مي‌كند. همان‌طور كه احتمالا حدس زده‌ايد , اين ابزارها , براي استفاده در ساختارهاي navigation پيچيده , مي‌باشند. يكي از موارد مي‌تواند , ساخت بازي‌هاي فكري ساده باشد. ابرازهاي Time - Based در سناريوهايي كه داراي ساختار زماني مي‌باشند , اجزا و وقايع در طول محور زمان ساماندهي مي‌شوند. سناريوهايي كه داراي نقطه شروع و پايان مشخص هستند (مثل يك داستان) با استفاده از اين ابزارها راحت‌تر پياده‌سازي مي‌شوند. سرعت اجراي سناريو را مي‌توانيد تنظيم نماييد و در ابزارهاي پيشرفته از اين نوع , مي‌توانيد از يك نقطه محور فرضي زمان به نقطه ديگري پرش نماييد و بدين‌وسيله قابليت‌هاي تعامل را به پروژه اضافه كنيد. از ابزار مناسب استفاده نماييد در بهترين شرايط بايد با توجه به ساختار سناريو از ابزاري استفاده شود كه بيشترين انطباق را داشته و به پياده‌سازي بهتر طرح , كمك نمايد, اما مي‌دانيم كه دلايل گوناگون مثل آشنا نبودن تيم پروژه با اين ابزارها , شرايط واقعي را از شرايط ايده‌آل تفكيك مي‌كند. امروزه با توجه به پيشرفت نرم‌افزارها , اين مسئله اهميت گذشته خود را ندارد. پس به جاي در نظر گرفتن بهترين شرايط و انتخاب بهترين ابزار , فقط سعي نماييم كه بدترين ابزار را انتخاب نكنيم ! و البته با توجه به سرعت رشد اين صنعت به استفاده از آخرين نسخه نرم‌افزار نيز فكر كنيد. در ابتداي اين مقاله به يكي از ويژگي‌هاي اين نرم‌افزارها , يعني قابليت‌هاي ويرايشي اشاره شد. در بخش بعدي به بررسي ديگر ويژگي‌هاي نرم‌افزارهاي ساخت چندرسانه‌اي مي‌پرداريم. ويژگي‌هاي برنامه‌نويسي برنامه‌نويسي ويژوال يا بصري شايد ساده‌ترين روش توليد باشد. اگر بخواهيد صدايي را بخش كنيد و يا بخواهيد عكسي را نمايش دهيد , فقط كافي است , Icon مورد نظر را drag كنيد. ابزارهاي مالتي‌مدياي ويژوال نظير Action ,Autorware , Iconware و Passport Producer براي ساخت مالتي‌مديا از نوع Presentation بسيار مناسب مي‌باشند. ابزارهايي كه امكان اسكريپت‌نويسي دارند , نظير Hyper card , Super card , Director و Toolbook , ابزارهاي قوي‌تري محسوب مي‌گردند. هر چه تعداد دستورات و عملكردهاي زبان اسكريپت‌نويسي بيشتر باشد , آن ابزار قوي‌تر خواهد بود. اين زبان‌ها شباهت‌هاي زيادي به يكديگر داشته و هنگامي كه يكي را فرا گيريد , كار كردن با بقيه مشكل نخواهد بود. بنابراين در هنگام انتخاب ابزارهاي مالتي‌مديا همانند نرم‌افزارهاي برنامه‌نويسي متداول , به دنبال نرم‌افزاري باشيد كه داراي امكانات debug بهتر و مرجع syntax كامل‌تر باشد. در بسياري از پروژه‌هاي پيشرفته , نياز به دسترسي به فرمان‌هاي سيستم عامل خواهيد داشت. بر روي كامپيوترهاي Mac اين مطلب به معناي آن است كه بايد به فرمان‌ها و دستورات خارجي (XCMD و XFCNها كه به زبان C يا پاسكال نوشته شده‌اند) دسترسي يابيد. بر روي PC بايد بتوانيد DLLها و رابط‌هاي كنترل ويندوز MCI را فراخواني نماييد. ويژگي‌هاي interactivity اين ويژگي را همه مي‌شناسند , اما اگر بخواهيم آن را بهتر بيان كنيم , مي‌توان چنين گفت : interactivity براي كاربر امكان كنترل محتوا و مسير اطلاعات را فراهم مي‌نمايد. ابزارهاي چندرسانه‌اي بايد يك يا چند سطح از interactivity را تامين نمايند : ـ انشعاب (Branching) ساده . اين عمل توسط كليك ماوس يا گذشت زمان و هر رويداد ديگري , انجام مي‌گيرد. ـ انشعاب شرطي. اين حالت عملا بر اساس toـgo حاصل از نتايج thenـif ايجاد مي‌شود. ـ زبان ساخت يافته كه از منطبق برنامه‌نويسي پيچيده نظير thenـif تودرتو , message passing و غيره پشتيباني مي‌كند. ويژگي Tuning موفقيت شما در پروژه‌هاي چندرسانه احتمالا توسط تعداد كساني كه مخاطب برنامه شما هستند , تعيين مي‌شود. اما به علت وجود انواع كامپيوتر با مشخصات و كارايي متفاوت , بايد اطمينان حاصل نماييد كه ترتيب زماني برنامه شما , تحت تاثير سرعت كامپيوتر مخاطب قرار نخواهد گرفت. فرض نماييد كه انيميشني ساخته‌ايد و براي آن صدا نيز در نظر گرفته‌ايد. مثل نمايي از تركيدن بادكنك به همراه اثر صوتي مناسب. اگر سنكرون‌سازي و هماهنگي در برنامه شما , مختل گردد , نتيجه كار نيز خواهد تركيد ! ابزارهاي گوناگون امكانات سنكرون‌سازي متفاوتي را فراهم كرده‌اند. مثل اندازه‌گيري سرعت و كارايي كامپيوتر ميزبان يا قفل كردن سرعت و يا روش‌هاي ويژه ديگر. ويژگي‌هاي توزيع معمولا مرحله توزيع نرم‌افزار چندرسانه‌اي با ساخت فايل اجرايي يا runtime , به اتمام مي‌رسد. اين عمل صرف‌نظر از آن كه استفاده از برنامه را براي مخاطب تسهيل مي‌نمايد. دسترسي او به محتوا , ساختار و سورس برنامه را نيز محدود مي‌نمايد. اين ويژگي در نوع خود يك خاصيت امنيتي نيز به شمار مي‌رود. در موارد پيشرفته بر حسب نوع استفاده از ابزار , مثلا در هنگامي‌كه از dll استفاده شده باشد. موضوع توزيع و بسته‌بندي نرم‌افزار پيچيده شده و احتمالا نياز به برنامه‌هاي حرفه‌اي install خواهيد داشت. ناگفته نماند كه در بسياري از موارد كاربران نهايي از بدون نياز بودن به install و setup , خرسند مي‌شوند. ابزارهاي چندرسانه Based ـ page همان‌طور كه گفته شد سيستم‌هاي based ـ pageيا مبتني بر صفحه روش ساده‌اي براي سازماندهي اجزاي مالتي‌مديا , فراهم مي‌كنند. به دليل آن‌كه معمولا تصاوير گرافيكي , سازنده اسكلت پروژه هستند , بسياري از تهيه‌كنندگان در گام نخست , تصاوير را همانند صفحات يك كتاب , گروه‌بندي مي‌كنند. اين تصاوير شامل منوها و كليد‌ها نيز مي‌باشد. در مرحله بعدي , روتين‌هاي Navigation , نقش راهنما را براي رفتن از يك صفحه به صفحه بعد ايفا مي‌كنند. وجود صدا و فيلم در پروژه , نيز اين موضوع را عوض نمي‌كند. سيستم‌هاي مبتني بر صفحه , شي‌گرا مي‌باشند. تمام اجزاي به كار رفته در پروژه و حتي خود پروژه , شي تلقي مي‌شوند. يكي از وظايف شما به عنوان تهيه‌كننده برنامه , تنظيم خصوصيات اين اشيا مي‌باشد. در اين سيستم‌ها , رويدادها (نظير كليك ماوس) منجر به ارسال پيام به سلسله مراتب اشياي پروژه مي‌شود. در حالي كه پيام در بين اشياي متفاوت حركت مي‌كند , هر جايي كه در اسكريپت يك شي به handler خود برسد , سيستم مطلع شده و آن handler , اجرا ميگردد. از ابزارهاي ساخت چندرسانه‌اي مشهور براي MAC بايد از Hypercard و super-card نام برد. براي PC مشهورترين ابزار based ـ pageبرنامه Toolbook مي‌باشد. اين نرم‌افزار به تفضيل در مقاله‌اي مستقل در همين شماره معرفي شده است. اصولا محيط‌هاي برنامه‌نويسي ويژوال نيز مي‌توانند , ابزار ساخت چندرسانه‌اي از نوع صفحه‌اي محسوب شوند. اگر بخواهيم از يكي از آن‌ها نام ببريم , مسلما بايد به Visual Basic اشاره كنيم. ابزارهاي Icon - Based در اين ابزارها , اولين قدم , ساختن يك ساختار يا فلوچارت (روندنما) از رويدادها , وظايف و تصميمات است. اين عمل با كشيدن (drag) نشانه‌ها از يك كتابخانه انجام مي‌شود. اين Iconها مي‌توانند شامل انتخاب‌هاي منو , تصاوير گرافيكي , صدا و غيره باشند. اين فلوچارت , منطق پروژه را به صورت گرافيكي بيان مي‌كند. پس از تكميل روندها , مي‌توانيد محتوا را به پروژه اضافه كنيد. نمونه مشهور اين نرم‌افزارها , Autorware , آيكون‌ها را بر روي محور زمان به ترتيب مورد نظر , پياده‌سازي نماييد. Autorware بيش از دويست متغيير سيستم و عملكرد را براي كنترل پروژه , در اختيار شما مي‌گذارد. اين نرم‌افزار امكان ارتباط شما با فايل‌هاي Dll (براي PC ) و XCMD و XFCN و (براي Mac) را نيز برقرار مي‌كند. هم‌چنين در محيط اين برنامه به مجموعه غني از ابزارهاي ويرايش عناصر چندرسانه‌اي نظير گرافيك , صدا , انيميشن و فيلم , دسترسي داريد. نرم‌افزارهاي ديگر از همين خانواده عبارتند از : (Windows) ConAutor , (Windows) HSC Interactive همان‌طور كه قبلا اشاره شد , با استفاده از اين نرم‌افزارها , افرادي كه مهارت‌هاي برنامه‌نويسي نيز ندارند مي‌توانند, اقدام به ساخت نرم‌افزارهاي چند رسانه‌اي نمايند. براي تشريح بهتر عملكرد اين برنامه‌هاي ساخت چندرسانه‌اي ويژوال , دوباره به معروف‌ترين آن‌ها يعني Autorware بر مي‌گرديم. در اين برنامه شما داراي جعبه ابزاري هستيد كه از آن براي پياده‌سازي منطق برنامه و فلوچارت آن استفاده مي‌نماييد. اين آيكون‌ها عبارتند از : 1-آيكون Display : براي نمايش متن يا گرافيك بر روي صفحه نمايش مانيتور. 2-آيكون انيميشن : اشيا نمايش داده شده توسط آيكون قبل را در فاصله زماني مشخص و با سرعت معين , از نقطه‌اي به نقطه ديگر منتقل مي‌نمايد. 3-آيكون Erase : متن و يا گرافيك نمايش داده شده را از صفحه نمايش مانيتور پاك مي‌نمايد. 4آ-يكون Wait : جريان يا حركت برنامه را تا زماني كه كاربر كليدي را فشار دهد يا ماوس را كليك كند , متوقف مي‌كند. 5-آيكون Decision : آيكون بعدي را براي اجرا تعيين مي‌كند. 6-آيكون Interaction : بر اساس عكس‌العمل يا پاسخ كاربر , مسير حركت برنامه را تعيين مي‌نمايد. 7-آيكون Calculation : عمليات محاسباتي , عملكردهاي كنترل ويژه , اسكريپت و غيره را اجرا مي‌نمايد. 8-آيكون Map : امكانات ايجاد فضاي بيشتر (مدولار كردن برنامه) در محيط نرم‌افزار را فراهم مي‌كند. اين آيكون خود مي‌تواند شامل چندين آيكون و fiow line مستقل خود باشد. 9-آيكون Start 10-آيكون Stop 11-آيكون Movie : براي اجراي انيميشن‌هاي گوناگون شامل FLC , FLI , PICS و غيره به كار مي‌رود. 12-آيكون Sound 13-آيكون Video ابزارهاي Time - Based اين ابزارها از متداول‌ترين برنامه‌هاي ساخت چندرسانه‌اي مي‌باشند. هر يك از اين برنامه‌ها رهيافت خود را انتخاب كرده‌اند. بسياري از آن‌ها از يك Visual time line براي نمايش رشته‌هاي رويداد استفاده مي‌كنند. اين نرم‌افزارها , اغلب داراي نظام لايه‌اي براي قرار دادن اشيا گرافيك مي‌باشند. از طرف ديگر بعضي از نرم‌افزارهاي اين خانواده , رشته‌هاي طولاني از فريم‌هاي گرافيك را ترتيب داده و سپس به وسيله تعيين مدت اجراي هر فريم , مولفه زمان را به پروژه مي‌افزايند. نمونه‌هاي نرم‌افزارهاي Time – Based بسيار متنوع بوده و عبارتند از : (pc) Animation works interactive , (Mac and pc) ! Action Mac and) Producer , (pc) Media Blitz , (Mac) Cinemation (Mac and pc) Director , (Mac) PROmotion , (pc) به دليل آن‌كه از ميان اين نرم‌افزارها , Director مشهورترين و قوي‌ترين‌است. موضوع چند رسانه‌اي داراي ابعاد وسيعي بوده و در نتيجه ابزارها و روش‌هاي توسعه پروژه‌هاي مالتي‌مديا نيز بسيار گسترده مي‌باشند. برنامه‌هاي چندرسانه‌اي از سو مي‌توانند تا مرز يك برنامه تلويزيوني پيش روند و از سوي ديگر نيز نمونه‌هاي برنامه‌هاي چندرسانه‌اي مي‌توان مثال زد كه كاملا شبيه يك نرم‌افزار كاربردي (Application) بر روي pc يا Mac هستند. به همين جهت پروژه‌هاي ساخته شده با ابزارهايي نظير Powerpoint نيز مي‌تواند , ابزار ساخت چند رسانه‌اي تلقي گردد. وضعيت مشابه در مورد فايل‌هاي HTML نيز وجود دارد و تفكيك تكنيك‌هاي وب از مالتي‌مديا مشكل (و البته غير ضروري ) مي‌باشد.
