پيشرفت شگرف كشور در حوزه نانو
نانو، فناوري براي آينده جهان
http://www.jamejamonline.ir/Media/im...0898524405.jpg
طي نيم قرن اخير تقريبا هر 10 سال يك فناوري جديد و تحول‌ساز در جهان ظهور كرده و در اين ميان ما هميشه در آرزوي اين بوده‌ايم كه به موقع در چنين فناوري‌هايي وارد شويم تا امكان رقابت داشته باشيم. بنابراين، زماني‌كه بحث فناوري نانو در دنيا مطرح شد در حالي‌كه حتي تعريف مشخصي از اين علم در كشور نداشتيم عزم خود را جزم كرديم و خوشبختانه در حال حاضر با گذشت هفت سال از آن زمان آنقدر در اين علم پيشرفت داشته‌ايم كه نه تنها نسبت به كشورهاي پيشرو عقب نيستيم، بلكه حتي از سند چشم‌انداز توسعه نانو فناوري ايران كه در آن قرار است تا سال 1394 به جمع 15 كشور برتر جهان در حوزه فناوري نانو بپيونديم هم پيشي گرفته‌ايم و بر اساس پيش‌بيني‌هاي كارشناسان تا كمتر از يك‌سال آينده به اين هدف خواهيم رسيد.
نانوفناوري علم مطالعه ذرات در مقياس اتمي براي كنترل آنها است. اين جمله ساده‌ترين تعريفي است كه مي‌توان از علم نانو ارائه داد. اما هدف اصلي اكثر تحقيقات نانوفناوري شكل‌دهي تركيبات جديد يا ايجاد تغييراتي در مواد موجود است و درحال‌حاضر در همه حوزه‌هاي علمي ازجمله الكترونيك، ژنتيك، زيست‌شناسي، كشاورزي و حتي در مطالعات انرژي به صورت گسترده‌اي به‌كار برده مي‌شود.
اين در حالي است كه زماني كه براي نخستين‌بار ريچارد فينمن برنده جايزه نوبل فيزيك، بحث ظرفيت نانوعلم را در يك سخنراني تكان‌دهنده با عنوان در پايين اتاق‌هاي زيادي وجود دارد مطرح كرد، به فكر كمتر كسي خطور مي‌كرد كه در اندك مدتي نانوفناوري به نياز روز جهان تبديل شود.
از ديدگاهي ديگر نانوفناوري علم پيوند‌دهنده دنياي امروز با آينده خوانده مي‌شود، چرا كه در حال حاضر اين حوزه محور ابداعات و اختراعات علمي روز دنيا قرار گرفته است يعني همان نقشي كه 150 سال پيش برق و الكتريسيته ايجاد كرده بود را ايفا مي‌كند و به اين ترتيب روزي نيست كه خبري از كشفيات و اختراعات جديد دانشمندان با استفاده از نانوفناوري نشنويم و نخوانيم. اما همين اهميت باعث شده تا حضور در بازار پرسود نانوفناوري همانند همه بازارهاي ديگر بسيار سخت باشد. بنابراين با روابط عادي و تعارف امكان كسب قدرت در آن محال است، ضمن آن‌كه امروزه كشورهاي صنعتي در زمينه فناوري نانو به شدت عرصه را بر ديگر كشورها خصوصا كشورهايي خارج از دايره ايدئولوژيك خود تنگ مي‌كنند و فناوري نانو را همانند فناوري‌هاي هسته‌اي و بيوتكنولوژي كه از علوم حياتي آينده بشري محسوب مي‌شود در انحصار خود نگه داشته‌اند و اين سفره را صرفا براي خود باز نگه مي‌دارند. اين كشورها با پيش‌بيني و نيازسنجي آينده حتي فرصت‌ها را ميان خود تقسيم مي‌كنند.
همگام با برترين‌هاي جهان
ايران به موقع با فناوري نانو همراه شد و امروز فناوري ديگري را سراغ نداريم كه با منشاء بومي به اين درجه از پيشرفت رسيده باشد كه به كشورهاي پيشرفته خارجي صادرات داشته باشد. ايران در سال‌هاي اخير به پيشرفت‌هاي قابل توجهي در حوزه نانو دست يافته است كه اين پيشرفت‌ها در منطقه كاملا برجسته است، به‌طوري‌كه كشورهايي مانند برزيل و آفريقاي‌جنوبي هم ايران را جزو شركاي استراتژيك خود مي‌دانند. در زمينه توليد و تجاري‌سازي محصولات نانويي هم ايران اكنون در نقطه‌اي قرار دارد كه 70 شركت آمادگي دارند محصولات خود را در نمايشگاه‌ها به نمايش بگذارند و 20 شركت از ميان آنها توليد تجاري دارند.
فعاليت نانو در ايران از ابتداي سال 80 شروع شد. البته تا سال 82 فعاليتي كه انجام شد بيشتر از طريق دفتر همكاري‌هاي فناوري رياست‌جمهوري بوده است و وزارتخانه‌هاي علوم، صنايع، جهاد كشاورزي و بهداشت كميته‌هايي را براي شناخت نانو تاسيس كردند. ولي با توجه به در اولويت بودن اين فناوري براي دولتمردان در شهريور 82 رئيس‌جمهور وقت دستور تشكيل يك گروه ويژه را براي مديريت كلان نانو به اسم ستاد ويژه توسعه فناوري نانو داد كه اين ستاد متشكل از 6 وزارتخانه، 5 نفر از متخصصين و معاون اول رئيس‌جمهور به عنوان رئيس ستاد بود.
مهمترين كار ستاد، تدوين برنامه 10 ساله فناوري نانو براي كشور است كه متشكل از يك برنامه كوتاه‌مدت 2 ساله، ميان‌مدت 3 ساله و بلندمدت 5ساله مي‌شود، ضمن اين‌كه 4 برنامه كوتاه‌مدت با ماهيت زيرساختي توسط ستاد شروع شد. البته فعاليت ديگر ايجاد شبكه آزمايشگاهي فناوري نانو براي حل مشكلات آزمايشگاهي متخصصين كشور بوده است كه در اين راستا 40 آزمايشگاه توانمند در 9 استان و 10 شهرستان وجود دارد. در ضمن طي يك دوره هفت ساله با 35 پله صعود در زمينه علوم و فناوري نانو، به جايگاه بيست و پنجم جهان دست يافته‌ايم. ايران در سال 2000 در زمينه علوم و فناوري نانو در رتبه 60 جهاني قرار داشت و در بين كشورهاي اسلامي رتبه ششم را داشت، اما در سال 2007 در زمينه علوم و فناوري نانو در سطح جهاني به رتبه25 و در بين كشورهاي اسلامي به رتبه اول رسيد.
در مجموع اگر كشورهاي جهان را به تناسب ميزان پيشرفت در زمينه فناوري نانو از شماره1 تا 60 رتبه بندي كنيم ايران در سال 2000 در رتبه60 يعني در نقطه شروع قرار داشت. در چنين شرايطي و در حالي‌كه در چشم‌انداز توسعه نانوفناوري ايران هدف‌گذاري شده است كه اين كشور تا سال 1394 به جمع 15 كشور برتر جهان در حوزه فناوري نانو بپيوندد. به اعتقاد كارشناسان كشور ما تا سال آينده به اين هدف خواهد رسيد.
اكنون كشور به مدد متخصصين متعهد و جوانان فعال در اين عرصه به دستاوردهاي علمي و فناوري بزرگ در زمينه‌هاي توليد چند نوع نانوپودر، نانولوله‌هاي كربني، استفاده از نانوذرات در عروق مصنوعي، توليد مكمل روغن، توليد چند نوع نانو‌كامپوزيت، توليد مواد و سيالات مغناطيسي، لايه‌نشاني نانومتري، ساخت يك نمونه دستگاهSTM و توليد مواد نانو‌باكتريال دست يافته است. در بحث نفت براي اولين‌بار در دنيا با استفاده از فناوري نانو توانسته‌ايم نفت سنگين را به نفت سبك تبديل كنيم كه دستاورد بسيار بزرگي است. در مورد توليد مواد نانوي افزودني به سوخت كه مصرف سوخت را پايين مي‌آورد و به تاييد شركت‌هاي خودروسازي كشور هم رسيده ما به موفقيت‌هايي دست يافته‌ايم.
لزوم سرمايه‌گذاري براي حفظ موفقيت
ظهور مجموعه گسترده‌اي از فناوري‌هاي جديد، موجب انقلابي در شيوه‌هاي توليد، توزيع و استفاده از كالاها و سرمايه‌ها است و گستردگي و حوزه نفوذ اين انقلاب در حد و اندازه‌اي است كه بسياري از صاحبنظران از آن به عنوان انقلاب سوم صنعتي ياد مي‌كنند.
در حال حاضربه جرات مي‌توان ادعا كرد ايران در عرصه فناوري نانو نه تنها عقب نيست، بلكه در برخي عرصه‌ها نسبت به بعضي كشورها پيشرفت نيز كرده است، اما متاسفانه همگام با اين پيشرفت‌ها ايران در كسب ثروت از فناوري نانو وضع خوبي ندارد كه البته هيچ كشوري نمي‌تواند مدعي پيشرو بودن در اين زمينه باشد.
بنابراين و با توجه به اين رشد و سير صعودي اميد مي‌رود در زمينه توليد ثروت و ايجاد ارزش افزوده در صنعت نيز كه هدف اصلي ما است در آينده بتوانيم خود را با ديگر كشورها مقايسه كنيم، چراكه توليد ثروت و افزايش سطح كيفي زندگي مردم هدف اصلي اين علم است و در اين ميان توليد مقاله و پننت در حقيقت دستاوردهاي جانبي است.
آنچه نبايد فراموش كنيم آن است كه بدون سرمايه‌گذاري در پژوهش‌هاي بنيادين نمي‌توان بودجه‌اي در اختيار صنعتگران قرار داد.
در حقيقت موفقيت در توسعه فناوري نانو داراي پيش‌نيازها و الزاماتي است كه توجه سنجيده به آنها مانع از افراط و تفريط در برنامه‌ريزي مي‌شود. مشكلات و موانع موجود در كشور نبايد باعث نوميدي در حصول نتايج عالي و محافظه‌كاري زياد شده، بلكه بايد باعث تلاش مضاعف و سنجيده‌تر شود و از طرفي جذابيت‌هاي اين فناوري با سرعت بالاي تحولات جهاني و علاقه زياد متخصصان و برنامه‌ريزان، نبايد موجب تعجيل و شتاب در دستيابي به نتايج گردد اما به هرحال رفع موانع و تامين ابزارهاي لازم شرط مهم موفقيت مي‌باشد.
توسعه فناوري نانو نيازمند زيرساخت‌هايي است كه بدون آنها توسعه پايدار و متوازن اين فناوري امكان‌پذير نيست.
امروز بايد اذعان كرد كه كشور ما دچار يك پارادوكس شده است، چرا كه از يك طرف پتانسيل دانشمندان ايراني در زمينه نانو بسيار بالا است و از طرف ديگر سرمايه‌گذاري‌هاي نانو در كشورمان سير نزولي داشته است.
