دولت‌ها در عصر اطلاعات باید برای رفع نیاز‌ها و انتظارات شهروندان، خدمات و محصولات خود را کیفی‌تر و مطلوب‌تر کنند، یکی از مفاهیمی که در دهه‌ی اخیر به گونه‌ای بسیار گسترده در جوامع پیشرفته بررسی می‌شود، مفهوم دولت الکترونیک است. هدف اصلی از پیدایش دولت الکترونیک، روش مناسبی برای دسترسی هرچه بهتر و بیشتر شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت خدمات و ارائه‌ی فرصت‌های بیشتر برای مشارکت در فرآیند‌ها و نهادهای مردم‌سالار است.
دولت الکترونیکی در سال‌های اخیر، به‌طور جدی در دستور کار دولت‌ها قرار گرفته است و دولتمردان نیروهای خود را در راه تحقق چنین شرایطی بسیج کرده‌اند و درصددند تا فرآیند‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را با کمک فن‌آوری‌های نوین ارتباطات و اطلاعات اصلاح کنند و از این راه به شیوه‌ی کارآمدتر به شهروندان خدماتی ارائه کنند.
دولت الکترونیک، استفاده از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد تحول در ساختار عملکردی دولت‌ها است. دولت الکترونیک متحول‌کردن دولت و فرآیند کشور‌داری از طریق قابل دسترس‌تر، کارآمدتر و پاسخ‌گوتر نمودن آن و ارائه‌ی اطلاعات و خدمات به شهروندان و سایر نهادهای دولتی از طریق به کارگیری فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات است.
اگرچه دولت الکترونیک هنوز در مرحله‌ی نوجوانی است، ولی قابلیت‌های انعطاف‌پذیر اینترنت به ویژه وب شامل پتانسیل بالای آن برای کاستن فوق‌العاده هزینه‌ها، افزایش سود، گسترش موارد قابل دسترسی و از بین بردن فاصله‌ها است.
مشتریان دولت الکترونیک را می‌توان به‌طور کلی به سه دسته تقسیم کرد:
شهروندان، بنگاه‌های اقتصادی و موسسات؛ مشتریان دولت الکترونیک از طریق پایگاه‌های اینترنتی دولت الکترونیک می‌توانند در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مشارکت کنند.
یکی از اهداف اساسی دولت الکترونیک تحقق بخشیدن به مردم‌سالاری الکترونیک است که همه شهروندان بتوانند در سرنوشت خویش دخالت داشته باشند. با این عمل و با مشارکت گسترده‌ی مردم در واقع دولت ماهیتی غیررسمی به خود می‌گیرد و شهروندان می‌توانند به‌طور کامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاه‌های اقتصادی و موسسات دولتی می‌توانند از طریق دولت الکترونیک فعالیت‌های گوناگونی نظیر موارد زیر را انجام دهند:
اینترنت، رسانه‌ی منتخب دولت الکترونیک است که از طریق رایانه‌های شخصی متصل به آن قابل استفاده است. به همین دلیل وب‌سایت‌های دولتی می‌توانند رابط بین کاربران و دستگاه‌های اجرایی دولت باشند.
اما برای تحقق دولت الکترونیک، مدل‌های مختلفی پیشنهاد شده است. به عنوان نمونه موسسه‌ی گارتنر که یک شرکت مشاوره‌ی بین‌المللی است، یک مدل چهار مرحله‌ای را معرفی کرده است که دولت در آن از آغاز تا پایان چهار مرحله را پشت سر خواهد گذارد، در مدل گارتنر، دولت الکترونیک از چهار مولفه‌ی ظهور، تعامل، تراکنش و تبدیل تشکیل شده است. در فاز ظهور، سازمان‌های دولتی اطلاعات خود را در قالب وب‌سایت برای دسترسی مردم ارائه می‌کنند.
در گسترش کمی و کیفی خدمات دولت الکترونیک، دولت از مراحل مختلفی عبور می‌کند که می‌توان آنها را به چهار مرحله‌ی زیر تقسیم کرد:
1) به وجود آمدن وب‌سایت‌های دولتی که شامل اطلاعاتی در مورد سازمان‌های مختلف دولتی است.
2) ایجاد وب‌سایت‌های دولتی که شامل اطلاعات سازمان‌ها در یک محیط تعاملی‌اند.
3) ایجاد وب‌سایت‌هایی که در آن مشتری می‌تواند به اطلاعات شخصی مورد نیاز خود دست یابد.
4) گسترش وب‌سایت‌ها و شبکه‌هایی که به‌طور دائم به شهروندان خدمات می‌دهند و شامل سازمان‌های بسیار زیادی‌اند که با وجود این شبکه به یک‌دیگر متصل شده‌اند.
سازمان ملل برای ارزیابی پیشرفت کشورها در برپایی دولت الکترونیک پنج مرحله زیر را شناسایی کرده است:
*مرحله‌ی اول: ظهور
در این مرحله دستگاه‌های دولتی، تعدادی وب‌سایت ساده و مستقل از هم را به وجود می‌آورند که بر روی آنها اطلاعاتی محدود و پایه‌ای قرار می‌دهند. دولت‌ها از طریق وب‌سایت در وب حضور می‌یابند و ادارات دولتی وب‌سایت‌های خود را ایجاد می‌کنند، اما ویژگی اطلاعات وب‌سایت‌ها در این مرحله، عدم پویایی و ناکافی بودن آنها است و به ندرت روز‌آمد می‌شوند.
*مرحله‌ی دوم: ارتقاء
در این مرحله بر تعداد سایت‌های دولتی افزوده می‌شود، اطلاعات موجود در وب‌سایت‌های دولتی افزایش می‌یابند و اطلاعات این وب‌سایت‌ها، پویاتر و روز‌آمدتر می‌شوند و تغییرات با تواتر بیشتری در سایت‌ها اعمال می‌شوند. هم‌چنین درجه تنوع اطلاعات، بیشتر از مرحله‌ی اول است و شامل کاتالوگ‌ها، موتور‌های جست‌وجو، خبرنامه و نظایر آنها است.
*مرحله‌ی سوم: تعامل اطلاعات
در این مرحله بر پایه‌ی نیاز مراجعه‌کنندگان سازماندهی می‌شود و کاربران می‌توانند با تکمیل فرم‌های مربوطه با سازمان ارتباط داشته باشند، از طریق اینترنت با مقامات دولتی برای انجام کارهای خود تماس برقرار کنند و درخواست‌ها و قرار ملاقات‌های خود را به صورت پیوسته تنظیم کنند. بنابراین ارتباط دوسویه و تعاملی بیشتری بین کاربران و سازمان به وجود می‌آید. از جمله ویژگی‌های این وب‌سایت‌ها، بهره‌گیری کاربران از بانک‌های اطلاعاتی آنلاین برای جست‌وجوی اطلاعات است.
*مرحله‌ی چهارم: تراکنش
کاربران به صورت آنلاین از خدمات و اطلاعات وب‌سایت‌ها استفاده می‌کنند و هزینه‌ها و معاملات خود را به صورت آنلاین پرداخت می‌کنند. در این مرحله، علاوه بر فرآیند تجارت الکترونیکی آنلانی، مباحثی هم‌چون امنیت اطلاعات کاربران، حریم خصوصی افراد و یکپارچگی فرآیند‌های ارتباطی در وب‌سایت مطرح می‌شود. به‌طور کلی، کاربران می‌توانند هزینه‌ی خدمات یا تبادلات مالی را از طریق شبکه و به صورت امن بپردازند.
*مرحله‌ی پنجم: یکپارچه‌سازی
همه خدمات و اطلاعات دولتی به صورت آنلاین و یکپارچه در دسترس کاربران است. در فضای مجازی و الکترونیک، کلیه‌ی مرز‌های تمایز در ادارات حذف می‌شوند.
* اجزا و عناصر (زیرساخت‌های) دولت الکترونیک
پیدایش مفهوم دولت الکترونیک با ظهور و گسترش فن‌آوری‌های نوین ارتباطی از جمله اینترنت است. تغییرات گسترده‌ای را که اینترنت بر ابعاد گوناگون زندگی انسان‌ها به وجود آورده، از روابط انسانی تا کار، آموزش، تفریح، خرید و نظیر آن...، لزوم خدمات نوین و مناسبی را نشان می‌دهد که پاسخ‌گوی نیاز‌ها و انتظارات شهروندان جامعه‌ی اطلاعاتی آینده باشد.
به‌طور کلی عوامل متعددی زمینه‌ساز پیدایش مفهوم دولت الکترونیک می‌باشند که همگی ناشی از رشد فن‌آوری و پیچیده‌تر شدن زندگی بشر است. دولت‌ها برای پاسخ به این پیچیدگی ناگزیر به ارائه‌ی خدمات دولت الکترونیک‌اند.
به گزارش سافتگذر؛ وب، عمده‌ترین بستر پیاده‌سازی دولت الکترونیک محسوب می‌شود که فراهم‌کردن امکانات مناسب در این زمینه ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. فقدان یا کمبود نیروهای متخصص در زمینه فن‌آوری‌های اطلاعات به ویژه در کشور‌های جهان سوم، از جمله محدودیت‌های موجود است؛ برخی از چالش‌های پیاده‌سازی دولت الکترونیک مربوط به ابعاد اجتماعی و سیاست‌های اطلاعاتی اینترنت به عنوان زیربنای پیاده‌سازی دولت الکترونیک است.
بر اساس مطالب کتاب عصر اطلاعات و دولت دسترس‌پذیر که اطلاعات این گزارش از آن برگرفته شده است، اگر مسائل فرهنگی را نادیده بگیریم، مهم‌ترین و عمده‌ترین بستر پیدایش و استقرار دولت الکترونیک ، وجود وب‌سایت‌هایی است که طراحی مناسبی دارند و برای عموم دسترس‌پذیرند. مساله‌ی دسترس‌پذیری وب‌سایت‌های دولتی با گروه‌های مخاطب کاربری و توقعات و انتظارات آنها از وب‌سایت‌ها، ارتباط تنگاتنگی دارد، هم‌چنین تعامل دولت و شهروندان، یکی از مهم‌ترین عناصر سیستم‌های سیاسی است که امروزه در بستر وب‌سایت‌ها، به گونه‌ای جدید‌تر و با سهولت بیشتر است.
توجه به نیاز‌ها و نظرات گروه‌های مخاطب کاربری وب‌سایت‌های دولتی و بررسی ویژگی‌های آنها از نظر جنسیت، سطح سواد، سطوح سنی، وضعیت سلامت و معلولیت، داشتن دیدگاه‌های جامع و دقیق کاربران، سبب می‌شود دستگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها به دقت، مخاطب پورتال‌های اینترنتی خود را شناسایی کنند و امکانات و ابزارهای بالقوه و بالفعل را برای وی در نظر بگیرند. در این صورت می‌توان انتظار داشت که وب‌سایت‌های وزارتخانه‌ها بتوانند ابزار پیشبرد و دستیابی به اهداف دولت الکترونیک و نیز رابط مناسبی بین شهروندان و دستگاه اجرایی دولت باشند.
جدیترین اخبار دنیای اینترنت | هفته اول اسفند
این تصویر کوچک شده است. برای مشاهده سایز واقعی بر روی اینجا کلیک کنید.
پاسخ با نقل قول
